Mart 1993’te Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu, 3 Aralık Günü’nü tüm dünyada engellilerin topluma kazandırılması ve haklarının “tam ve diğer insanlarla eşit ölçüde” sağlanması için çalışılması gereken bir gün olarak ilan etmiştir. Böylece engelsiz olarak ‘‘Uluslararası Engelliler Günü’’ her sene bugün farkındalık yaratmak için hatırlanmaktadır.
Engelli Terimi ve Değişiklik
Hukukumuzda ‘‘engelli’’ terimi tabiri caizse çok gençtir. Daha önce engelli vatandaşların haklarını ifade etmek için ‘‘özürlü, sakat, hasta’’ gibi terimler kullanılmakta iken, 25.04.2013 tarihli 6462 Sayılı Engelli Bireylere Yönelik İbarelerin Değiştirilmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile birlikte, ‘‘özür’’ ifadesi ‘‘engel’’, ‘‘sakatlanma’’ ibaresi ‘‘engelli hale gelme’’, ‘‘özürlü’’ ibaresi ‘‘engelli’’, ‘‘vücut sakatlığı’’ ibaresi ‘‘bedensel engel’’, ‘‘akıl hastalığı’’ ibaresi ise ‘‘zihinsel engel’’ olarak değiştirilmiştir.
Bu zamana kadar engelli bireylerin rehabilite edilmesi veya onlara terapi sağlanması konusunda sayısız bilimsel çalışma yayınlanmış ve yayımlanmıştır. Aslında bu ve buna benzer özel günlerin amacı insanların bilinçlendirilmesi olmasına karşın, engelli bireylerin haklarının düzenlendiği mevzuatta dahi, engel hale saygılı terimler kullanmak epey zaman almıştır. İnsanların bu günlerde farkındalık yaratmak isterken aslında kendi engelini kaldırıp çoğu şeyin farkına varması güç ama bir o kadar da verimli bir sonuçtur.
Hukukumuzda engelli bireylerin haklarını güvence altına alan en temel düzenlemeler Anayasa’dan kaynaklanmaktadır. Anayasa madde 10’a göre ‘‘Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.’’
Engelsiz Toplum
Devletin engelli bireylerin eğitim ve öğretim hakkını temel zemine oturttuğu düzenleme ise Anayasa madde 42’deki; ‘‘devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır’’ şeklindeki düzenlemedir. Keza Anayasa madde 50, ‘‘küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar’’ düzenlemesiyle engelli bireylerin çalışma şartlarını koruma altına almıştır.
Anayasa maddesi düzeyindeki ifadeler, engelli bireylerin çeşitli haklarının korunması konusunda temel yapı taşlarıdır. Elbette birçok özel kanun maddesi ile bu koruma sağlayan düzenlemeler somutlaştırılmış ve ayrıntılı hale getirildi. Özellikle Engelliler Hakkındaki Kanun’un amacı, engellilerin temel hak ve özgürlüklerden faydalanmasını teşvik ve temin ederek ve doğuştan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirerek toplumsal hayata diğer bireylerle eşit koşullarda tam ve etkin katılımlarının sağlanması ve engelliliği önleyici tedbirlerin alınması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlar.
Erken Emeklilik
Nitekim engelli bireylerin erken emeklilik hakkı, ücretsiz ulaşım ayrıcalıkları, müze, milli park, tiyatro vb yerlere girişlerinde sağlanan indirimler, ÖTV ve MTV muafiyetleri, araç park hakkı; engelli devlet memurlarının atama, nöbet, erken emeklilik, izin konularındaki bazı ayrıcalıkları, işverenlerin engelli istihdam etme zorunluluğu, eğitim alanında sağlanan burslar, muafiyetler ve diğer ayrıcalıklar, spor alanında sağlanan burslar ve ödüller, İŞKUR’un meslek edindirme ve işe yerleştirmede sağladığı öncelikler gibi bir çok pozitif düzenlemenin asıl amacı, engelli bireylerin hayat standartlarını diğer bireylerle aynı düzleme getirmektir.
Nice engelli sporcunun dünya çapında ses getiren ve gazete manşetlerinden düşmeyen başarılarının engelsiz! bireyler tarafından ezberlendiği, gözleri görmeyen, elleri tutmayan şairlerin/ozanların/yazarların/sanatçıların eserlerinin engelsiz! toplumun dilinden düşmediği, nice engelli bilim adamının engelsiz! topluma bilim alanında katkılar sağladığı 3 Aralık 2021 Dünya Engelliler Günü’nde lütfen ENGEL-SİZ olmayınız.
Adil ve sağlıklı günler dileklerimle…
3 ARALIK 2021
